İBB: Türkiye’nin gündemindeki büyükşehir belediyesinin anatomisi

BBC TÜRKÇE SERVİSİ

İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB), “yolsuzluk” ve “kent uzlaşısı” soruşturmaları kapsamında 19 Mart’ta başlayan operasyon dalgasından bu yana Türkiye’nin gündeminde.

Operasyonlar kapsamında ilk dalgada, 94 kişi gözaltına alındı ve bu kişilerden Ekrem İmamoğlu dahil 50’den fazla kişi tutuklandı.

İkinci dalgada gözaltına alınan 52 kişiden 18’i hakkında tutuklama kararı verildi.

20 Mayıs’ta düzenlenen üçüncü dalga operasyonda gözaltına alınan 20 kişiden 13’ü tutuklandı.

24 Mayıs’taki İstanbul Emniyet Müdürlüğünce altı ilde eş zamanlı yapılan operasyonlarda hakkında gözaltı kararı verilen 49 kişiden 46’sı gözaltına alındı ve bunların 25’i tutuklandı. 

Peki aylardır sürekli gündemde olan, Türkiye’nin en büyük metropolünün belediyesinin nasıl bir yönetim yapısı var? Ekonomik büyüklüğü ne durumda? Diğer metropol belediyelerinden ne tür farklılıkları bulunuyor? 

İBB hakkında merak edilenleri inceledik.

İBB’nin nasıl bir teşkilat yapısı var?

İBB’de büyükşehir belediye başkanı, genel sekreter, genel sekreter yardımcıları, daire başkanları, şube müdürleri, müdür yardımcıları, şefler ve memur/işçi/sözleşmelilerden oluşan sekiz kademeli hiyerarşik bir yapı bulunuyor.

Genel sekreter ve genel sekreter yardımcılıkları tepe yönetimi oluşturuyor.

Daire başkanlıkları taktik, şube müdürlükleri ise operasyonel düzeydeki işlemlerin yürütülmesi ile yükümlü konumda. 

Belediye nereden idare ediliyor?

Belediyenin merkez binası Fatih ilçesindeki Saraçhane merkez binası.

Bunun yanında Bakırköy, Kartal ve Beyoğlu’nda ek hizmet binaları gibi bazı binalarda da ağırlıklı olarak idari yapılanma bulunuyor.

İdari binalar dışında birçok hizmet binası da mevcut durumda.

• Nüfus, ekonomi, siyaset: İstanbul ne kadar büyük, neden önemli?

Büyükşehir Belediye Meclisi’nde nasıl bir tablo var?

İlgili kanun doğrultusunda İBB’nin idaresi Büyükşehir Belediye Meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanından oluşuyor.

Meclis, belediye başkanı ve 316 üyeyi kapsıyor.

Başkan aynı zamanda da meclisin de başkanı. 39 ilçe belediye başkanı da meclisin doğal üyesi.

Meclis üyelerinin partilere göre dağılımı şöyle:

• Cumhuriyet Halk Partisi (CHP): 186
• Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP): 122
• Milliyetçi Hareket Partisi (MHP): 6
• Büyük Birlik Partisi (BBP): 2
• Bağımsız: 2

Operasyonlar kapsamında CHP’li meclis üyelerinden bazıları tutuklandığı için fiili olarak meclis çalışmalarına katılamıyor. 

Bugüne kadar tutuklanan kritik isimler kimler?

19 Mart’tan bu yana düzenlenen operasyonlarda onlarca kişi tutuklandı.

İmamoğlu dışında tutuklananlardan bazılarının isimleri ve eski görevleri şöyle:

• Murat Ongun (MEDYA AŞ. Yönetim Kurulu Başkanı ve İmamoğlu’nun danışmanı)
• Gürkan Akgün (İBB Genel Sekreter Yardımcısı)
• Buğra Gökçe (İstanbul Planlama Ajansı Başkanı)
• Ramazan Gülten (İBB İmar ve Şehircilik Dairesi Başkanı)
• Elçin Karaoğlu (İBB Boğaziçi İmar Müdürü)
• Onur Aldı (Kültür AŞ Genel Müdür Yardımcısı)
• Erdinç Çolak (Kültür AŞ Genel Müdür Yardımcısı)
• Melih Geçek (İSTTELKOM AŞ Genel Müdürü)
• Naim Erol Özgüner (İBB Bilgi İşlem Daire Başkanı)

İBB Kültür AŞ Genel Müdürü Murat Abbas hakkında tahliye kararı

• İBB’ye yeni yolsuzluk operasyonu

Belediye başkan vekili kimdir?

İmamoğlu’nun tutuklanması sonrasında, İBB Meclisi’nde 26 Mart’ta yapılan seçim sonucu başkan vekili CHP’nin adayı Nuri Aslan oldu.

İBB’deki profiline göre 1969 Sivas doğumlu Aslan, Yıldız Teknik Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gemi İnşaatı Mühendisliği bölümü mezunu. 

Bir dönem özel bir şirkette genel müdürlük görevini yürüttü.

1999- 2004 yılları arası Küçükçekmece ilçesinde belediye meclis üyesi olarak görev yaptı.

2009-2017 yılları arasında Kızılay Küçükçekmece başkan vekili, 2014-2018 yıllarında Beylikdüzü Sanayici ve İş İnsanları Derneği yönetim kurulu başkanı olarak görevde yer aldı.

2014- 2021 yılları arası İstanbul Sanayi ve İş İnsanları Federasyonu yönetim kurulu üyeliği görevini yürüttü.

2011-2019 yılları arası Beylikdüzü Kent Konseyi yürütme kurulu üyeliğinde bulundu.

2019-2024 yılları arası Beylikdüzü Belediyesi ve İBB meclis üyeliğine seçilen Aslan, 31 Mart 2024 yerel seçimlerinde de yeniden Beylikdüzü Belediyesi ve İBB meclis üyesi seçildi.

İBB’de kaç kişi çalışıyor?

İBB’nin personeli; memur, sözleşmeli personel, sözleşmeli sanatçı personel ve işçi statüsündeki çalışanlardan oluşuyor.

Geçen ay İBB Meclisi’nde kabul edilen 2024 faaliyet raporuna göre İBB’de 10 bin 704 memur, 20 sözleşmeli personel, 290 sözleşmeli sanatçı personel ve bin 398 işçi olmak üzere toplam 12 bin 412 personel görev yapıyor.

Bu sayı, iştiraklerde çalışanları kapsamıyor.

Hizmet sınıflarına göre memur ve sözleşmeli personel toplamının yüzde 46,26’sı teknik hizmetler, yüzde 49,81’i genel idari hizmetler, yüzde 3,93’ü ise sağlık, avukatlık, din ve yardımcı hizmetler sınıfında yer alıyor.

İBB’de çalışanlar kimler?

Tüm personelin yüzde 19,9’unu kadınlar oluşturuyor.

Yöneticilerin ise yüzde 71,9’u erkek, yüzde 28,1’i kadın.

2024 yılı itibarıyla ön lisans, lisans ve lisansüstü mezunu personelin oranı yüzde 73,23 seviyesinde.

Kurumun personelinin yüzde 86,2’sini oluşturan memurların ise yüzde 81’i ön lisans, lisans ve lisansüstü, yüzde 18,58’i orta öğretim, yüzde 0,42’si ilköğretim mezunu.

İBB’nin bütçesi ne kadar?

İBB’nin 2024 yılı bütçesi 516 milyar Türk lirasıydı.

26 Kasım 2024’teki İBB Meclis toplantısında 2025 yılının bütçesi onaylandı.

Buna göre İstanbul Elektrik Tramvay ve Tünel İşletmeleri Genel Müdürlüğü (İETT) ve İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi (İSKİ) dahil belediyenin bütçesi 564 milyar TL oldu.

Bu, bazı bakanlıkların ve devlet kurumlarının bütçesinden daha büyük bir sayı. 

• İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı Akın Gürlek kimdir? Eleştirenler ve destekleyenler ne diyor?

İBB’nin borçlanma durumu nasıl?

2024 Faaliyet Raporu’na göre İBB, 20 yurt içi banka ve 16 uluslararası finans kuruluşu ile aktif olarak işbirliği içerisinde.

İBB’de, 2024 yılı sonu itibarıyla yurt içi bankalardan 10 milyar 574 milyon TL iç borç kullandı.

Uluslararası finans kuruluşlarından ise 9 milyar 209 milyon 295 bin 361 TL dış borç aldı.

Böylece, toplamda 19 milyar 78 milyon 295 bin 361 TL borç kullanıldı.

İç ve dış kuruluşlara toplamda 15 milyar 895 milyon 855 bin 782 TL ise anapara geri ödemesi yaptı.

İştirakler hakkında neler biliniyor?

İBB’nin şehircilik, hizmet, teknoloji, enerji, perakende, ulaşım gibi farklı kategorilerde faaliyetlerini sürüdüren 30 iştiraki bulunuyor.

Bunlar, ayrı bir tüzel kişiliğe ve bütçeye sahip, yarı ticari nitelikte ancak yerel yönetime bağlı ve yerel yönetimin genel denetimi altında çalışan özel amaçlı kuruluşlar.

Bu iştiraklerde 2024 sonu itibarıyla istihdam edilen sayısı 76 bin 203 kişi.

İştirak şirketler şunlar: BELBİM, BELTUR, Boğaziçi Yönetim, Güven Su, Hamidiye Su, İGDAŞ, İPA, İSBAK, İSETAŞ, İSFALT, İSPARK, İSPER, İSTAÇ, İstanbul Ağaç ve Peyzaj, İstanbul Enerji, İstanbul Halk Ekmek, İstanbul İmar, İstanbul Şehir Hatları, İstanbul Ulaşım, İSTGÜVEN, İSTON, İSTTELKOM, İSYÖN, İYA, KİPTAŞ, KÜLTÜR AŞ, MEDYA AŞ, Metro İstanbul, Spor İstanbul ve UGETAM.

Bu iştiraklerden en büyüğü İstanbul Gaz ve Doğalgaz Dağıtım AŞ yani kısa adıyla İGDAŞ.

2024 yılı Temmuz ayında, İBB’nin 12 iştirak şirketi, Türkiye’nin en büyük 500 şirketinin belirlendiği, 2023 yılına ait Fortune 500 Türkiye listesine girmişti.

Bu vesileyle İBB’den yapılan açıklamada listedeki İGDAŞ’ın 2023 cirosunun 49,4 milyar TL olduğu belirtilmişti.

İBB kaç kişiye sosyal yardım veriyor?

2024 yıl sonu itibarıyla İBB, 784 bin 528 kişiye nakdi yardım sağladı.

Belediyeden ayni yardım alan kişi sayısı 4 milyon 82 bin 136 oldu.

Ulaşım alanında sosyal destek ödemelerinden faydalananların sayısı 4 milyon 737 bin 933 olarak gerçekleşti.

Bu arada bir sosyal dayanışma kampanyası olan, 2020 yılında başlatılan, İSKİ ve İGDAŞ ile koordineli şekilde yürütülen Askıda Fatura Kampanyası kapsamında gönüllüler tarafından 14 milyon 366 bin 475 TL tutarında 35 bin 374 adet fatura ödemesi yapıldı.

Kent lokantalarıyla ilgili neler biliniyor?

İBB’nin son yıllarda tartışma konusu olan; kimi kesimlerin eleştirdiği, kimilerinin ise desteklediği, özellikle işçiler, dar gelirliler, emekliler ve öğrencilere yönelik kent lokantalarında hali hazırda 40 TL’ye menü yemek hizmeti veriliyor.

Kent lokantalarının toplam 18 şubesi bulunuyor.

Bunlardan altısı Anadolu, 12’si Avrupa yakasında yer alıyor.

İBB hangi uluslararası kuruluşlara üye?

İBB’nin üye olduğu birçok uluslararası kuruluş bulunuyor.

İslam Başkentleri ve Kentleri Teşkilatı (OICC), Birleşmiş Kentler ve Yerel Yönetimler Dünya Teşkilatı (UCLG), Avrupa Kentleri Teşkilatı (EUROCITIES), Avrupa Sosyal Hizmet Ağı (ASN), Asya Belediye Başkanları Forumu (AMF), Dünya Sağlık Örgütü Sağlıklı Kentler Ağı (WHO HCN), Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) bunlar arasında yer alıyor. 

Avrupa Oyunları spor etkinliğinin dördüncüsü, 2027’de İstanbul’da düzenlenecek.

İstanbul, 2036 Olimpiyat Oyunlarına aday kentlerden. 

İstanbul’un dünyadaki kardeş şehirleri hangileri?

İBB’nin sitesindeki bilgilere göre İstanbul’un 41 kardeş şehir, 20 iş birliği protokolü ve 28 mutabakat zaptı-iyi niyet protokolü bulunuyor.

41 kardeş şehirden bazıları şöyle:

• Şam (Suriye)
• Houston (ABD)
• Cidde (Suudi Arabistan)
• Barselona (İspanya)
• Beyrut (Lübnan)
• Tiflis (Gürcistan)
• Dubai (Birleşik Arap Emirlikleri)
• Tebriz (İran)
• Köln (Almanya)
• Bingazi (Libya)