New York Times, ABD Başkanı Trump’ın Riyad’da yaptığı konuşmayı analiz etti. Trump’ın Ortadoğu halklarına “kendi kaderlerinizi kendi yöntemlerinizle belirleyin” mesajını verdiği vurgulanırken, ABD Başkanı’nın Ortadoğu turunun iş anlaşmalarından daha geniş diplomatik hedefleri olduğu belirtildi
Vivian Nereim / The New York Times
ABD Başkanı Donald Trump, Suudi Arabistan’daki görkemli bir balo salonunun sahnesinden yaptığı konuşmada, ABD’nin artık başka ülkeleri inşa etme ve müdahale etme döneminin sona erdiğini, dünyanın süper gücünün artık kimseye “nasıl yaşanması gerektiği konusunda ders vermeyeceğini” söylediğinde, dinleyicileri coşkuyla alkışladı.
Trump, Fas’tan Umman’a kadar uzanan bölgede uzun zamandır dile getirilen şikâyetleri gündeme taşıyarak, ABD’nin Ortadoğu politikasında on yıllardır izlediği yaklaşımı açıkça eleştiriyordu.
Salı günü Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’daki bir yatırım konferansında yaptığı konuşmada Trump, “Sonuçta, sözde ulus inşa edenler, inşa ettiklerinden çok daha fazlasını yıktılar,” dedi ve ekledi: “Müdahaleciler, aslında hiç anlamadıkları karmaşık toplumlara müdahale ediyorlardı”
Trump, bölge halklarına “kendi kaderlerinizi kendi yöntemlerinizle belirleyin” çağrısında bulundu.
Konuşmanın yankıları, Irak ve Afganistan’daki Amerikan işgallerinin ve son dönemde Gazze Şeridi’ni açlığın eşiğine getiren İsrail’e ABD’nin verdiği desteğin toplumsal hafızaya derinlemesine kazındığı, ABD’nin hem monarşi yanlıları hem de muhalifler tarafından eleştirildiği Orta Doğu’da hızla mobil ekranlara yayıldı.
Suudi akademisyen Sultan Alamer, Trump’ın sözlerinin sömürgecilik karşıtı görüşleriyle bilinen 20. yüzyıl Marksist düşünürü Frantz Fanon’dan çıkmış gibi göründüğünü söyleyerek espri yaptı. Trump, savaşın harabeye çevirdiği Suriye’ye uygulanan Amerikan yaptırımlarını “Suriyelilere yeniden büyük olma fırsatı tanımak için” kaldıracağını açıkladığında ise Suriyeliler sosyal medyada sevinç içeren paylaşımlar yaptı.
“Trump kim oluyor ki bir ülkeyi affetsin?”
Aynı şekilde savaş ve Amerikan yaptırımlarının kıskacındaki bir başka ülke olan Yemen’de ise Abdullatif Mohammed, ABD müdahaleleriyle ilgili duyduğu hayal kırıklığını dile getirirken, Trump’ın egemenlik vurgusuna da katıldığını ima etti.
Başkent Sana’da restoran müdürlüğü yapan 31 yaşındaki Mohammed, konuşmayla ilgili görüşleri sorulduğunda, “Ülkeler bizi ne zaman tanıyacak ve dünyanın geri kalanı gibi yaşamamıza izin verecek?” dedi.
Hem eski Başkan Joe Biden hem de Trump döneminde ABD hava saldırıları, İran destekli Husi milisleri hedef alarak Mohammed’in yaşadığı şehri vurmuştu; ta ki Trump bu ay ani bir ateşkes ilan edene kadar.
Mohammed sözlerini şöyle sürdürdü: “Trump kim oluyor ki bir ülkeyi affetsin, yaptırımları kaldırsın ya da uygulasın? Ama dünya işte böyle işliyor.”
Trump’ın sözleri geniş diplomatik hedeflere işaret ediyor
Trump’ın sözleri, Suudi Arabistan, Katar ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi zengin Körfez ülkelerini kapsayan dört günlük gezisinin başında geldi. Trump’ın ziyaretinin önemli bir kısmı, üç Körfez hükümetinin ABD’ye yönelik vaat ettiği 1 trilyon dolardan fazla yatırım da dahil olmak üzere, iş anlaşmalarına odaklanıyordu.
Ancak Riyad’daki konuşması, Trump’ın ziyaretinde daha geniş diplomatik hedefleri olduğunun açık bir göstergesiydi. Trump, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn’in ardından Suudi Arabistan’ın da İsrail’i tanıması yönünde “samimi dileğini” dile getirdi. (Suudi yetkililer bunun ancak bir Filistin devletinin kurulmasından sonra gerçekleşebileceğini söylüyor.) İran’la nükleer programı üzerine bir anlaşmaya varmak için güçlü bir arzu duyduğunu belirten Trump, “kalıcı düşmanlıklara inanmadığını” vurguladı.
Çarşamba günü ise, Suriye’nin yeni lideri Ahmed el-Şara ile bir araya geldi. Eski bir cihatçı olan el-Şara, zalimliğiyle tanınan Beşar Esad’ı deviren isyancı ittifakının lideriydi. Trump, el-Şara ve Suudi Veliaht Prensi ile verdiği pozla, hem bölgeyi hem de dünyayı şaşkına çevirdi.
Yemenli restoran yöneticisi Muhammed, bu gelişmeleri şöyle yorumladı:
“Abi, yaşananlar gerçekten inanılmaz.”
Ayakta alkışlanan konuşmada MbS’ye övgüler
Trump’ın konuşması, yer yer dağınık ve 40 dakikadan uzun süren bir hitaptı.
İslam’ın doğduğu yer olan Suudi Arabistan’daki konuşmasında, daha önce söylediği “İslam bizden nefret ediyor” ya da Kuran’ın “çok negatif şeyler öğrettiği” gibi sözlerini gündeme getirmedi. Bunun yerine, krallığın kültürel mirasını övdü.
Trump’ın Suudi dinleyicilere sergilediği dostça tavır, Yemen’de yıllarca süren bombardıman kampanyasının emrini veren ve ülke içinde geniş çaplı bir muhalefet baskısına öncülük eden fiili Suudi lideri Veliaht Prens Muhammed bin Selman’a karşı Biden’ın daha mesafeli tutumundan belirgin biçimde farklıydı. Biden, Suudi Arabistan’ı ziyaret ettiğinde, veliaht prensle görüşmesinde, 2018 yılında Suudi hanedanını eleştiren Washington Post köşe yazarı Cemal Kaşıkçı’nın öldürülüp parçalanmasından prensin sorumlu olduğunu söylediğini ifade etmişti.
Trump ise bunun tam tersine, Arap Yarımadası ve Veliaht Prens Muhammed’i övgü yağmuruna tuttu ve onu “inanılmaz bir adam” olarak tanımladı.
Trump konuşmasında, “Son yıllarda birçok Amerikan başkanı, yabancı liderlerin ruhlarının derinliklerine bakmak ve ABD politikası yoluyla onların günahlarının hesabını sormanın bizim görevimiz olduğu düşüncesine kapıldı,” dedi.
Trump’ın bu sözleri, bazı Arap dinleyicileri, insan hakları ihlalleri üzerinde Amerikan baskısının azalmasının kendi ülkeleri açısından ne anlama gelebileceği konusunda endişelendirdi.
Beyaz Saray sözcüsü, başkan veya yardımcılarının Suudi yetkililerle insan hakları meselelerini gündeme getirip getirmediğiyle ilgili soruları yanıtlamadı. Sözcü Anna Kelly, Trump’ın konuşmasına yönelik tepkiler sorulduğunda, “Başkan, yaptığı konuşma nedeniyle geniş çapta övgü aldı,” dedi.
Sürgündeki bir Suudi muhalif parti üyesi ve krallıkta hapsedilen önde gelen bir din adamının oğlu olan Abdullah Alaoudh, konuşmayı Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın imajını güçlendirmeyi amaçlayan bir halkla ilişkiler gösterisi olarak nitelendirdi.
Alaoudh, Trump’ın “Orta Doğu’nun, bölge halkı tarafından inşa edilmesi gerektiğini” söylemesinin ironik olduğunu belirtti ve şunları ekledi: “Çünkü Trump bunu, yabancı milyarderlerle dolu bir izleyici kitlesine ve tüm muhalif sesleri vahşice susturmuş otoriter bir liderin önünde söylüyordu.”
Riyad’daki balo salonunda Trump, ayakta alkışlandı.
