Ekrem İmamoğlu’na operasyon, Türkiye’ye Avrupa avunma Topluluğu kapısını aralayan AB’de soğuk duş etkisi yarattı. Kritik AB zirvesi öncesinde yaşanan bu gelişmeler, “Erdoğan dümeni ABD’ye mi kırdı?” sorusuna yol açtı.
ABD Başkanı Donald Trump’ın tartışmalı dış politika hamleleri, Batı İttifakı’nda çatlaklara yol açarken, ABD ile Avrupa’yı yol ayrımının eşiğine getirdi.
Trump’ın Rusya ile iş birliği adımları, Ukrayna’ya desteği kesmesi, ABD’nin Avrupa’nın güvenliği için artık destek sağlamayacağı mesajları, jeopolitik dengeleri alt üst etti.
Donald Trump’ın daha da ileri giderek, NATO üyesi Danimarka’ya ait Grönland’ı “öyle ya da böyle” alacaklarını söylemesi, savunma ittifakı NATO’nun geleceğinin de sorgulanmasını beraberinde getirdi.
Son aylarda savunma politikalarını masaya yatıran Avrupa’nın önde gelen ülkeleri, kıtanın güvenliğini kendi imkanları ile sağlamak için düğmeye basarken, Türkiye’ye de bu sürece ortak olması için kapıyı araladılar. İngiltere, yaptığı toplantılara Türkiye’yi de davet ederken, Avrupa Birliği (AB) de Ankara ile diyalog ve iş birliği adımları atmaya başladı.
Ancak Türkiye iç siyasetinde yaşanan son gelişmeler, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Ekrem İmamoğlu’nun gözaltına alınması, bu iş birliği sürecinin geleceğini tartışmalı hale getirdi.
Avrupa Savunma Topluluğu’nun ilk adımları
Avrupa’nın güvenliğini sağlama konusunda artık Trump yönetimine güven duymayan AB, kıtanın güvenliğini ABD’ye bağımlı olmadan tesis etmek hedefiyle kritik adımlar atmaya başladı.
AB’nin en büyük ekonomisi Almanya, yıllar sonra Anayasasında değişikliğe giderek, yüzlerce milyar euroluk silah alımına, savunma yatırımına olanak sağlayacak finansman paketini Federal Meclis’ten geçirdi.
Başbakanlığı üstlenmeye hazırlanan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz, Alman savunma politikasında “paradigma değişikliği” olarak nitelendirdiği devasa boyuttaki silahlanma programını açıklarken, bunun aynı zamanda yeni bir Avrupa Savunma Topluluğu oluşturmaya yönelik ilk büyük adım olduğunu söyledi.
Merz ve Scholz neden Türkiye’den bahsetmedi?
Merz, Federal Meclis’te yaptığı konuşmada, yeni Avrupa Savunma Topluluğu’nun, Avrupa savunma sanayisini güçlendirmek için atılacak adımların “İngiltere ve Norveç gibi AB üyesi olmayan ülkeleri” de kapsayacağını söyledi. Ancak önceki açıklamalarında Ankara ile iş birliğinin önemini sıklıkla ifade eden Merz’in bu kez Türkiye’den söz etmemesi dikkat çekti.
Salı akşamı Berlin’de Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’u ağırlayan Başbakan Olaf Scholz da basın toplantısında benzer bir tutum sergiledi. Scholz, AB dışındaki önemli partnerlerle de iş birliğinin önemini vurguladı, ancak İngiltere ve Norveç’in adlarını telaffuz etmekle birlikte, bu kez özellikle Türkiye’ye değinmedi.
Oysa Scholz, hem 6 Mart, hem de 12 Mart tarihlerinde düzenlediği basın toplantılarında, Ukrayna ve Avrupa’nın savunması konularında yaptıkları kritik toplantılara, İngiltere, Norveç ve Türkiye gibi partnerlerin de dahil edilmesinin çok önemli olduğunu vurgulamıştı.
Bu yaklaşım değişikliği, Berlin’de Ekrem İmamoğlu’nundiplomasının iptal edilmesi, muhalif siyasetçiler ve gazetecilere açılan soruşturmalarla ilişkilendiriliyor.
Erdoğan’ın İmamoğlu hamlesi soğuk duş etkisi yarattı
Ekrem İmamoğlu’nun Perşembe günü Brüksel’de başlayacak AB liderler zirvesinden sadece bir gün önce gözaltına alınması da Avrupa başkentlerinde soğuk duş etkisi yaratmış durumda.
Zirvede, Avrupa Komisyonu’nun kıtada inşa edilecek yeni güvenlik mimarisine ilişkin önerileri tartışılacak. Taslak önerilerde AB’nin İngiltere, Norveç ve Türkiye gibi partnerleriyle, savunma ve güvenlik alanında ortaklık geliştirilmesi öneriliyordu. Ayrıca Avrupa Konseyi ve Avrupa Komisyonu başkanlarının, zirvenin ardından 21 Mart Cuma akşamı video konferansı aracılığıyla Türkiye, İngiltere, Kanada, İzlanda ve Norveç’in yanı sıra Yeni Zelanda, Avustralya, Japonya liderleriyle savunma konulu toplantı yapmaları bekleniyor.
Ancak Türkiye siyasetindeki son gelişmelerin AB zirvesindeki tartışmalara hatta sonrasında yayımlanacak bildiriye nasıl yansıyacağı merak konusu oldu.
Oysa Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, daha bir hafta önce Türkiye’nin AB’ye tam üye olmak istediğini söylemişti.
Almanya’nın saygın düşünce kuruluşlarından Bilim ve Politika Vakfı (SWP) bünyesindeki Berlin merkezli Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanı Dr. Yaşar Aydın’a göre Erdoğan bu söylemle sadece taktiksel olarak pazarlık çıtasını yükseltmeyi hedefliyor.
“Ne pahasına olursa olsun iktidarda kalmayı hedefliyor”
“Bırakın Türkiye’nin AB’ye üye olmasını, üyelik müzakerelerinin başlamasını bile istemiyor” değerlendirmesini aktaran Aydın, “Bir tarafta AB’ye üye olmak istediğini söyleyen bir Erdoğan var, diğer tarafta İstanbul Belediye Başkanıİmamoğlu gözaltına alınıyor… Muhalefetteki siyasetçilerle, gazetecilerle, TÜSİAD yöneticileri ile uğraşan bir Erdoğan var. Ne pahasına olursa olsun iktidarda kalmayı amaçlayan bir Erdoğan varken, Vedat Milor hakkında bile soruşturma açılırken, demokrasi konusunda olumlu bir gelişme olacağına, Türkiye’nin AB ile müzakerelere başlayabileceğine tabii ki kimse ihtimal vermiyor” görüşünü kaydediyor.
AB’nin eski Ankara Büyükelçisi Marc Pierini, İmamoğlu’nun 100’den fazla kişi ile birlikte gözaltına alınması sonrasında sosyal medya hesabından “Türkiye’de hukukun üstünlüğünde devasa yozlaşma” görüşünü paylaştı. Kimi siyasi gözlemciler gelişmeleri “Türkiye’de siyasi darbe” sözleriyle yorumlarken, politik risk danışmanı Dr. Wolf Piccoli, “Erdoğan’ın iktidarı barışçıl bir şekilde bırakmayacağı giderek daha açık hale geliyor” yorumunu aktardı.
Avrupa ile yakınlaşmaya darbe indirir mi?
Peki bu gelişmeler yaşanırken Türkiye’nin Avrupa’nın yeniden yapılandırılan güvenlik mimarisinde yer alması mümkün mü?
Yaşar Aydın bu soruyu “çok zor” sözleriyle yanıtlıyor. AB’nin Türkiye’yi kaybetmek istemediğini, güçlü ve savaşma yetkinliğine sahip Türk ordusuna güven duyulduğuna vurgu yapan CATS uzmanı sözlerini şöyle sürdürüyor:
“Türkiye’nin Avrupa’nın yeni güvenlik mimarisinde yer alması isteniyor, Türkiye askeri olarak güven duyulan bir ülke. Ancak Türkiye’nin baş müzakerecisi olan Cumhurbaşkanı Erdoğan’a güven duyulmuyor. Büyük bir güvensizlik var. ‘Bir gece ansızın gelebiliriz’ söylemleri unutulmadı, müzakere masasında önemli kararlar söz konusu olduğunda İsveç’in NATO üyeliğinde olduğu gibi süreçleri baltalama, geciktirme ihtimali olabilir. Bu da inşa edilecek yapının bütünlüğünü bozabilir, zayıflatabilir. Şimdi de zaten ‘AB’yi sadece Türkiye kurtarabilir’ diyor. Bu söylem bile Avrupa’da çok itici bulunuyor. Maalesef üzücü. Ayrıca Avrupa kendi bünyesinde aşırı sağ ve otoriterlikle mücadele ederken nasıl gidip de otoriter liderle masaya oturacak?”
“Aslında hem Avrupa hem Türkiye için fırsat”
Avrupa başkentlerinde infiale yol açan Trump’ın dış politika hamleleri aslında AB’nin Türkiye ile ilişkilerinde yeni bir döneme kapı aralayabilecek bir fırsat olarak görülüyordu.
DW Türkçe’ye konuşan savunma analisti Dr. Çağlar Kurç, Trump’ın son çıkışlarından sonra Fransa gibi Türkiye’ye mesafeli duran ülkelerin bile tutum değiştirdiğini hatırlatarak, “Avrupa’da Türkiye konusunda bölünmenin ortadan kalktığı görülmekteydi. Türkiye’nin ihracata, Avrupa’nın da savunma alanında üretim kapasitesine ihtiyacı var. Bu iki tarafın da çıkarına olabilecek bir iş birliği sürecini başlatabilir” dedi.
Abdullah Gül Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü öğretim üyesi Kurç, Türkiye’nin askeri olarak bölgesindeki en güçlü ülke konumunda olduğuna dikkat çekerken, Avrupa’nın yeniden inşa etmek istediği güvenlik mimarisine önemli katkılar sunabileceği görüşünde.
Kurç, “Robotikte ve insansız hava araçlarında Türkiye çok önemli gelişme kaydetti. Avrupalılar Eurodrone yapmak istedi, 15 senedir yapamadılar. Askeri yapay zeka ve yapay zekanın otonom araçlara, silah sistemlerine entegrasyonu konusunda Türkiye Avrupalı bir çok ülkeden daha iyi konumda” diyor.
Türkiye nasıl rol alabilir?
Brüksel merkezli düşünce kuruluşu Avrupa Komşuluk Konseyi (ENC) Direktörü Samuel Doveri Vesterbye de Washington-Moskova yakınlaşması ile birlikte Rusya’nın Avrupa kıtasındaki hakimiyetinin artacağına, bunun Avrupa ülkeleri için olduğu kadar Türkiye için de yeni güvenlik sınamaları anlamına geleceğine işaret ediyor.
“Avrupa ülkeleri bu nedenle Türkiye’ye elini uzattı” diyen Vesterbye, Türkiye’ye savunma sanayi tedarik zincirinde önemli bir konum elde etme fırsatı sunulduğuna dikkat çekerek, “Yaklaşık 2 trilyon euro altyapı ve savunmaya harcanacak. Peki nerede üretim yapılacak? Burada öne çıkan ülkelerden biri yine Türkiye. Örneğin Volkswagen, Siemens, Bosch’un yerini şimdi Rheinmetall alabilecek. Uygun maliyetli işgücü, yakın bir coğrafyada yer alması, lojistik altyapısı ve Gümrük Birliği Türkiye’nin avantajlı bir konuma sahip olmasını sağlayabilir. Türkiye’nin mevcut Gümrük Birliği tedarik zinciri modeli, savunma alanında da uygulanabilir” diye konuştu.
Avrupa ülkelerinin ABD’yi tamamıyla karşılarına almak istemeyeceğine, bazı alanlarda bağımlılığın sürdüğüne de vurgu yapan Vesterbye, ABD’nin zaten özellikle Almanya, Fransa, İngiltere ve Türkiye dörtlüsünün askeri alanda güçlü bir iş birliğine yönelmesini önlemek isteyebileceğine de dikkat çekiyor.
Ankara-Washington hattında gizli pazarlıklar mı yürütülüyor?
Vesterbye, “ABD güçlü bir AB istemediği gibi, Avrupa ülkelerinin güçlü bir ittifak oluşturmalarını da istemez. ABD İngiltere, Fransa, Almanya ve Türkiye’nin oluşturacağı dörtlü bir ittifakı asla istemez. Her dört ülke ile ayrı ayrı ABD’nin çıkarlarına hizmet edecek taleplerde bulunacağı pazarlıklar, müzakereler yürütür. Türkiye ile de derin, yoğun pazarlıklar yürüttükleri çok açık” sözlerini kaydetti.
ABD’nin Rusya ile normalleşme için Türkiye ve Suudi Arabistan’ı seçmiş olmasının tesadüf olmadığının altını çizen Samuel Doveri Vesterbye, her iki ülke hakkında Trump’ın hiç açıklama yapmıyor olduğuna, bunun önemli bir gösterge olduğuna dikkat çekti. Vesterbye, “ABD, Türkiye ve Suudi Arabistan’ı kendi yanına çekmeye çalışıyor” diyor.
Erdoğan, İmamoğlu’nun diplomasının iptal edilmesi ve gözaltına alınmasından hemen önce, Pazar günü, ABD Başkanı Donald Trump ile telefonda görüştü.
Trump’ın Suriye, İsrail ve Ukrayna konularında beklentilerine yanıt verdiği müddetçe Erdoğan’ın iç siyasette ne yaptığını çok da umursamayacağı yorumları öne çıkarken, diplomasi kulislerinde Erdoğan’ın Trump ile görüşmesi sonrasında kendisine sunulan vaatler sonrasında “yeni bazı tercihler yapmış olabileceği” konuşuluyor.
Erdoğan dümeni AB yerine ABD’ye mi kırıyor?
Uzun süre Batı İttifakı ile Rusya arasında gel-git yaşayan Türkiye, artık Avrupa, ABD ve Asya arasında savrulmaya başlamış görünüyor.
ENC Direktörü Vesterbye, siyasetçilerin karar alma süreçlerinde kendi kısa vadeli siyasi bekaları ile ülkelerinin uzun soluklu ulusal menfaatleri arasında yapacakları tercihlerin kritik önem taşıdığına vurgu yapıyor.
Avrupalı uzman, “Türkiye’nin doğal tercihi, ortak bir coğrafyada yer aldığı Avrupa olmalı diye düşünüyorum. Ben aksini söyleyebilecek bir analist bilmiyorum. Şayet Türkiye, ABD ile örneğin Ukrayna konusunda Avrupa’nın geri kalanını, Fransa ve Almanya’yı dikkate almayan bir güvenlik ve ekonomik ilişkiyi tercih edecek olursa, sanırım tarihinde en kısa ömürlü kazançtan yana tercih yapmış olur, bununla da kendi ayağına kurşun sıkmış olur. Çünkü Türkiye’nin ekonomisi, güvenliği ve enerjisinin geleceği Avrupa’da” dedi.
CATS uzmanı Yaşar Aydın ise Erdoğan’ın çok pragmatik bir siyasetçi olduğunu, dümenini ABD’ye kırabileceğini söyleyerek şu değerlendirmeyi aktardı:
“Ama Erdoğan için ekonomi de çok önemli. Türkiye için ABD pazarı AB pazarına alternatif olamaz. AB ile Türkiye’nin ticaret hacmi 200 milyar euronun üzerinde. Coğrafya olarak da ABD uzak. Yakındaki dost, uzaktaki düşmandan iyidir mantığı ile yol çıkılırsa AB’nin önemi gayet tabii ki ortada… Özetle ticari, askeri ve dış politika olarak Erdoğan açısından AB daha mantıklı ama iç politika, demokrasi ve insan hakları bakımında durum farklı. Erdoğan’ın otoriter olması, Trump’ın çok da umurunda değil. Peki bu Türkiye’nin menfaatine mi? Öyle görünmüyor.”
