EGE CANSEN/ SÖZCÜ GAZETESİ
Önümde 21 Ağustos 2009 tarihli bir makale duruyor. Bu makaleyi bana Murat Sağman yollamış. Ben de kağıda basıp saklamışım. Yazarı, Nobel ödüllü Joseph Stiglitz. Başlığı “Dolarlı Rezerv Sistemi Dökülüyor” (Dollar Reserve System Falling Apart). Profesör Stiglitz benim tanımıma göre “Amerikan Solcusu” bir iktisatçıdır. Türkiye’ye de birkaç defa gelmişliği vardır. Bir gelişinde Deniz Gökçe, Asaf Savaş ve ben, onunla sahneye çıkıp, dövizsiz kalmış ülkelere “yavaş girip-hızlı çıkan” sıcak paranın yarattığı 1999 Asya Krizi’ni tartışmıştık. Pek tabii “esas oğlan” Stiglitz’di. Bugünlerde birçok iktisatçı, Trump’ın uygulayacağı korumacı ekonomi politikasının “dolar bazlı rezerv sistemi”nin sonunu getireceğini söylüyor. Bundan 16 yıl önce yazdığı makalesinde Joseph Hoca da zaten bunu diyordu: “Dolara dayalı küresel rezerv sistemi yıpranmıştır. Lime lime dökülmektedir. Soru, yeni bir sisteme geçip geçmemek değil; bu geçişin, düzenli mi düzensiz mi olacağıdır.” Dün tekrar okuduğum bu makaleden taban tabana zıt iki sonuç çıkardım. Birincisi Stiglitz, çok ama çok uzak görüşlü bir iktisatçıdır. Dolar halen rezerv paradır. İkincisi, o da her fani ekonomist gibi öngörüsünde yanılmıştır. Durmuş saat bile günde iki defa doğru zamanı gösterir. Aradan çok zaman geçince “ben demiştim” denemez.
ÇİN’İN DE AÇMAZI
2007-2008 Yunanistan mali krizi sırasında yıldızı parlayan Profesör Yanis Varoufakis parlak bir iktisatçıdır. Marksist diye bilinir. Aynı dünya görüşüne sahip Yunan Başbakanı mühendis Çipras’ın maliye bakanı oldu. Çipras, krize “sağa kayarak/AB’nin yani Almanların sözünü dinleyerek” çözüm aramaya başlayınca araları açıldı. Yanis Hoca da Atina Üniversitesi’ndeki görevine döndü. Prof. Varoufakis 21 Ocak 2025’te yayımladığı “Çin’in Trump Açmazı” (China’s Trump Dilemma) başlıklı makalesinde şöyle diyor: Trump’ın yanında, Çin’in kolunu kanadını kırmak isteyen şahinler var. Bunlar Çin’den yapılacak ithalatın gümrük vergilerini yükseltmeyle yetinmeyebilir. İlaveten Çin’e, ABD ve AB’nin Rusya’ya uyguladığına benzer mali müeyyideler dayatmaya gidebilir. Bu durumda Çin’in liderleri ABD doları temelli uluslararası parasal sistemden ayrılıp ayrılmama kararını vermek zorunda kalabilir. Ayrılırsa, Renminbi/Yuan bazlı bir “uluslararası para sistemi” (international monetary system) kurması gerekir. Bu yeni sistem Çin’in uzun vadeli büyüme çıkarlarına ters düşebilir.
AMERİKA’NIN AÇMAZI
ABD dünyanın tartışmasız tek egemen gücüdür. Bunu, birbirini tamamlayan iki özelliğine borçludur. Birincisi, savaşmaktan adeta zevk alan profesyonellerin yönettiği çok güçlü silahlı kuvvetleridir. İkincisi, dünyaca “tedavülden kalkmaz, değeri düşmez” kabul edilen güçlü ABD dolarıdır. Bu sayede ABD devleti başka ülke vatandaşlarından yılda 1 trilyon dolara yakın (cari açığı kadar) vergi almaktadır. Bu tarihte eşi emsali görülmemiş bir senyoraj (haraç) geliridir. ABD; bu gelir sayesinde elin taşıyla elin kuşunu vurup, küresel hegemonyasını sürdürmektedir. Trump’ın uygulamak istediği “korumacı” ekonomi politikasının cebirsel sonucu, “güçsüz” (değer kaybeden anlamında) bir ABD dolarıdır. Trump, yurt dışından vergi salamaz hale gelince ABD’nin askeri ve sivil yurt dışı harcamalarının yükü ABD vatandaşlarının sırtına binecektir. FED’in Bitcoin rezervi buna çare olabilir mi? Şüphem var.
SON SÖZ: Abd ekonomisinin en zayıf tarafı, doların fazla güçlü olmasıdır.
