Avrupa ülkeleri arasında en çok tutuklunun bulunduğu Türkiye’de hasta tutukluların yaşadığı hak ihlalleri gün geçtikçe derinleşirken İdare ve Gözlem Kurulu kararlarıyla tutukluların tahliyeleri de ertelenmeye devam ediyor.
İnsan Hakları Derneği (İHD) Hapishane Komisyonu, hasta mahpusların sağlık hakkına dair ciddi ihlallerin yaşandığını belirterek, bu konuda adli ve idari uygulamalarda yaşanan hukuksuzluklara dikkat çekti. Komisyon, mevcut infaz yasasında, ağır hastalık ve engellilik gibi durumlarda hapis cezasının ertelenmesi gerektiğini belirten bir hüküm olduğunu hatırlatarak bu düzenlemenin çoğu zaman uygulanmadığını vurguladı.
Komisyon üyeleri, “İnfaz yasasında, ‘hapis cezasının infazının hükümlünün hayatı için kesin bir tehlike teşkil etmesi, ağır hastalık ve engellilik, gebelik ve doğum gibi hallerde ceza miktarına bakılmaksızın infazın ertelenmesi mümkündür’ deniyor. Ancak bu madde çoğunlukla politik kararlarla devre dışı bırakılıyor. Bazı hasta mahpuslar için uygulanırken, yandaş mahpuslar sağlık durumlarına rağmen tahliye edilmiyor” ifadelerini kullandı.
Sağlık hizmetlerine erişimleri sağlanmalı
Komisyon, tutukluların sağlığa erişim hakkının yasal olarak kısmi bir güvence altında olduğunu ancak pratikte bu güvencelerin işlevsiz hale geldiğine dikkat çekti. Komisyon üyeleri “Hasta mahpusların sağlık hakları, revire çıkarılmadan hastaneye sevkine kadar her aşamada engelleniyor. Kelepçeli muayene, asker eşliğinde tedavi, kelepçeli ameliyat gibi uygulamalar, hasta mahpusların yaşadığı en büyük zorluklardan sadece bazıları” dedi.
“Hasta tutuklar için düzenlendiği” söylenen R tipi cezaevlerinin, gerçek anlamda sağlık hizmeti sunmaktan uzak olduğunu ifade eden Komisyon üyeleri, bu cezaevlerinin sadece mahpusları daha da izole ettiğini aktardı. Komisyon üyeleri, “Bu cezaevleri, hasta mahpusların düzenli tedavisi için değil, onları cezaevinin düzensiz ve belirsiz koşullarına mahkûm etmek için yapıldı. Hasta mahpusların tedaviye ihtiyaçları var ve bu ihtiyacın karşılanması için yakınlarının yanında olmaları gerekiyor. Ancak bu, cezaevinde mümkün değil” şeklinde konuştu.
Hukuksuz uygulamalar
Komisyon, yatağa bağlı hastaların dahi “toplum için tehlike” gerekçesiyle tahliye edilmesinin engellendiğini örnek göstererek bu tür kararların yasadışı olduğunu vurguladı.
Tahliyeler keyfi şekilde engelleniyor
İdare ve Gözlem Kurulu’nun kararlarının, ceza yasası ve Anayasa ile çeliştiğine dikkat çeken komisyon üyeleri, tutukluların özgürlüğünü keyfi şekilde tehdit edildiğini söyledi. “İdare, hasta mahpusa değil, sadece mahpusa bakarak karar alıyor. Bu da insan hakları ve hukukun üstünlüğüyle çelişiyor. İnsan, sağlık durumuna bakılmaksızın cezalandırılıyor,” diye konuşan komisyon üyeleri, idarelerin hukuka aykırı kararlarını, insanların yaşam haklarını ihlal etme pahasına verdiklerini ifade etti.
Önüne geçilmeli
Hasta tutukluların tahliyelerini engelleyen uygulamaların ortadan kaldırılması için reform yapılması gerektiğini savunan komisyon üyeleri, cezai sorumluluğun uygulanması gerektiğine dikkat çekti. Komisyon üyeleri, “Tahliyeyi engelleyen kararlara imza atanların, bireysel olarak sorumlu tutulması gerekiyor. Adli Tıp Kurumu’nun verdiği kararlar ve tahliye engellemeleri üzerine, kararların altındaki imzaların sorumluluğa çekilmesi gerekir” dedi.
Komisyon, hasta tutukluların tedavi süreçlerinin etkili bir şekilde izlenmesi gerektiğini savundu. Komisyon üyeleri son olarak şunları söyledi: “Devletin atadığı kurumlar bu süreci denetlese de, etkin ve bağımsız bir izleme için mahpus yakınları, sivil toplum kuruluşları, tabip odaları ve barolar gibi tarafların da aktif rol alması gerekiyor. İnsan Hakları Komisyonu’nun bağımsız olabilmesi için, mahpuslar ve sivil toplum kuruluşları da bu sürece dâhil edilmelidir.”
Kapasite aşıldı
Adalet Bakanlığı’nın verilerine göre cezaevlerinde durum şöyle:
• Tutuklu sayısı: 384 bin 216
• Cezaevlerinin kapasitesi: 301 bin 397
• Kapasite fazlası tutuklu: 82 bin 819
• İnfazı ertelenen tutuklular: 8 bin 521 (Adalet Bakanlığı’nın Ekim 2024 verilerine göre)
• Hasta tutuklu sayısı: 1517 (İHD’nin verilerine göre).
